Zwieńczeniem powyższych procesów miałaby być unia polityczna. Generalnie jednak, dotychczasowa praktyka wskazuje, że dobrowolna integracja polityczna jest zwykle następstwem ujednoliceń kulturowo ideowych i konwergencji gospodarczej. Samoistne bądź wyprzedzające polityczne posunięcia prointegracyjne, jak dotąd, nie zaowocowały pozytywnymi skutkami.
Unia polityczna- forma porozumienia, polegająca na unifikacji polityki wewnętrznej i zagranicznej partnerów, czyli na rezygnacji z autonomii w określonych sferach.
Jako pierwowzór współczesnej integracji gospodarczej w Europie zwykle traktuje się Niemiecki Związek Celny (Deutscher Zollverein) utworzony przez państwa niemieckie w 1834 roku. Wskazuje się też na międzywojenne osiągnięcia Belgii i Luksemburga w tym zakresie, zapoczątkowane w 1921 roku utworzeniem Ekonomicznej Unii Belgijsko-Luksermburskiej. Włączenie się do tego procesu w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu Holandii zaowocowało integracją krajów Beneluksu, wyprzedzającą posunięcia zjednoczeniowe w Europie Zachodniej. Integracja gospodarcza zachodniej, a potem i wschodniej części kontynentu, zwieńczona jak dotąd wieloma sukcesami, została zapoczątkowana co prawda dopiero w latach 50. XX wieku, ale jest z powodzeniem kontynuowana.