Biznes info

Zgodnie z treścią Raportu Rady Ministrów na temat rezultatów negocjacji o członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej (z 2002 roku) „obszar negocjacyjny — rolnictwo, regulował kwestie włączenia polskiego rynku towarów rolno-spożywczych w obszar europejskiego jednolitego rynku oraz objęcia polskiego rolnictwa pełnym zakresem Wspólnej Polityki Rolnej, rozwoju rynku pracy na obszarach wiejskich, kształcenia, poprawy infrastruktury technicznej, społecznej i agrarnej we wsiach. Obszar „rolnictwo” obejmował także sprawy kontroli weterynaryjnej i sanitarnej, stworzenie ewidencji obrotu towarami rolno-spożywczymi z państwami trzecimi oraz nadzoru nad obrotem żywnością.

Integracja Polski z Unią Europejską, jaka dokonała się 1 maja 2004 roku, nie wywołała spodziewanego silnego ożywienia produkcyjnego w rolnictwie. Przeciętny poziom produkcji głównych produktów w porównywalnych okresach tj. w latach 2001-2003, 2004-2006, 2007-2008 był bardzo zbliżony. Rolnictwo polskie objęto instrumentami wspólnej polityki rolnej, w tym uproszczonym -zmodyfikowanym systemem obszarowych dopłat bezpośrednich od 2004 roku (uprawnione były wszystkie gospodarstwa rolne powyżej 1 ha UR, które złożyły deklaracje w Terenowych Oddziałach ARiMR. Deklarację w latach 2004-2005 złożyło 1,4-1,5 min gospodarstw, które nie osiągnęły motywacji do intensyfikacji produkcji).

Sektorowe analizy rynkowe w głównych branżach rolno-spożywczych po integracji Polski z Unią Europejską potwierdzają obok pozytywnych procesów niekorzystne tendencje ekonomiczne. Postępuje bowiem relatywne tanienie produktów rolnictwa zarówno w stosunku do cen podstawowych środków produkcji, jak i cen żywności przetworzonej. Zmniejszają się przewagi na poziomie cen producentów surowców i wyrobów przetworzonych polskich wytwórców na jednolitym europejskim rynku, co może utrudniać utrzymanie, a tym bardziej umacnianie pozycji polskiego eksportu rolno-spożywczego.

Ten system wspierania rolnictwa może też mieć w dłuższej sekwencji czasowej ujemny wpływ na procesy w produkcji (świadomie kreowany przez nową Wspólną Politykę Rolną Unii Europejskiej), ale także na spowolniony postęp w modernizacji systemów wytwórczych, a w tym na przemiany strukturalne i konsolidację ziemi w gospodarstwach chłopskich (instrument modulacji polegający na degresywnych stawkach dopłat bezpośrednich dla gospodarstw rolnych o sile ekonomicznej powyżej 50 ESU rocznie). Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 w Polsce wprowadził degresywny system finansowego wsparcia większych gospodarstw, a te powyżej 300 ha użytków rolnych wyeliminował z istotnych instrumentów wsparcia, jak np. dopłat do gospodarstw leżących na obszarach rolniczo niekorzystnych.

Dopiero po berlińskim szczycie przywódców państw Unii Europejskiej (w 1999 roku), na którym pod wpływem rosnącej wewnętrznej i zewnętrznej (WTO) krytyki, zapowiedziano po raz pierwszy gruntowne strategiczne kierunki reformy WPR. Ministrowie rolnictwa państw członkowskich i kandydujących w czerwcu 2003 roku w Luksemburgu uzgodnili fundamentalną reformę tej polityki.

Te najważniejsze składniki zreformowanej WPR obejmują:
– jednolitą płatność na gospodarstwo (JPG), względnie jednolitą płatność regionalną (JPR), uniezależnioną od ilości, asortymentu i jakości produkcji, co zapewnia rolnikom uzyskiwanie porównywalnego z poprzednim systemem wsparcie ze środków budżetowych, a jednocześnie daje impuls do prorynkowej orientacji decyzji gospodarczych w rolnictwie;
– powiązanie JPG lub JPR i płatności specyficznych z obowiązkiem spełniania określonych zasadami dobrej praktyki rolniczej standardów przez gospodarstwa, co stanowi zasadę wzajemnej zgodności;
– redukcję płatności bezpośrednich (modulacja) dla gospodarstw dużych i relokację tak uzyskanych środków na programy rozwoju obszarów wiejskich;
– mechanizm dyscypliny finansowej, tj. redukcji płatności bezpośrednich w przypadku przekroczenia ustalonego limitu wydatków na WPR; zmiany na rynku mleka, zbóż, roślin wysokobiałkowych, ziemniaków skrobiowych, suszu paszowego i odnawialnych źródeł energii (bioenergii);
– powiększenie finansowania rozwoju obszarów wiejskich.

Polityka rolna stała się ofiarą własnego sukcesu – liczba pracujących w rolnictwie spadła w latach dziewięćdziesiątych do poziomu 8% ludności czynnej zawodowo. Doprowadzono jednak do 2-procentowego rocznego wzrostu produkcji przy wzroście konsumpcji tylko o 0,5%. Już w latach osiemdziesiątych rozpoczęto reformę sektora rolnego. Wiosną 1984 r, wprowadzono gwarantowane kwoty produkcyjne na mleko, a przy nadprodukcji rolnik otrzymywał niższe ceny. W 1988 r. podobny mechanizm objął zboża, rośliny oleiste i białkowe. Zaproponowano rolnikom zaniechanie upraw na 5 lat na obszarze 20% pól. W zamian mieli otrzymywać premię i mogli przechodzić na emeryturę w wieku 55 lat. Przyjęto dyscyplinę budżetową. Decyzją Rady Unii Europejskiej określono granicę wydatków: w latach 1988-1995 miała ona wynieść 27,5 mld ecu. W kolejnych latach wzrost rocznych wydatków nie powinien przekraczać 74% rocznej stopy wzrostu PKB. W 1991 r. komisarz ds. rolnictwa Ray MacSharry przedłożył dalsze propozycje reform, zakładające wspieranie gospodarstw rodzinnych jako najlepszej formy gospodarstwa rolnego (tzw. plan MacSharryłego). Miało to sprzyjać wzrostowi konkurencyjności na rynku światowym. W maju 1992 r. Rada podjęła decyzję o obniżeniu cen interwencyjnych zbóż o 33% w ciągu trzech lat, zmniejszenie kwot gwarantowanych na masło (1% rocznie przez dziesięć lat) i na mięso wołowe o 15%. Propaguje się gospodarstwa ekologiczne i zalesianie nieużytków. Dzięki powyższym decyzjom udało się osiągnąć wzrost konsumpcji i dochodów gospodarstw rolnych przy spadku produkcji rolnej i zapasów. Spadła również sprzedaż nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Do 1995 r. z obszaru upraw wyłączono 5,9 min ha4.

Podstawy Wspólnej Polityki Rolnej opracowano w 1958 r. na konferencji w Stresie, Pierwszym produktem, dla którego utworzono wspólny rynek, było zboże, a przyjęte wówczas ustalenia stały się podstawą mechanizmu tworzenia cen. Zadaniem Wspólnej Polityki Rolnej jest utrzymanie cen na poziomie wyższym od światowego dzięki mechanizmowi interwencyjnemu (70% produkcji ma zagwarantowane ceny i zbyt) oraz antyimportowa ochrona rynku za pomocą:
1) stosowania opłat wyrównawczych (do 1 lipca 1995 r.) i ceł
2) zakupów interwencyjnych, gdy podaż przewyższa popyt
3) udzielania bezpośredniej pomocy finansowej sektorowi rolniczemu
4) subsydiowania eksportu do krajów trzecich

W ramach WPR obowiązują trzy ceny – końcowa, progowa i interwencyjna. Cenę końcową ustala się corocznie na poziomie, jaki według założeń osiągnie produkt na terenach o najmniejszej podaży. Obejmuje ona również koszt składowania i transportu. Cena progowa jest minimalną ceną importową. Ustala się ją tak, aby po dodaniu kosztów transportu osiągnęła poziom ceny końcowej lub wyższy. Jeśli na obszarze Wspólnot pojawia się nadwyżka produkcji, wówczas stosuje się zakup interwencyjny. Cena interwencyjna ustalana jest na poziomie 78% ceny końcowej, a agencje rolne skupują towar tylko wtedy, gdy spełnia on normy jakościowe. Eksporterzy występującego w nadmiarze produktu mogą również uzyskać dotacje eksportowe.